Półpasiec to nie „lekka wysypka”. Zaszczep się i uniknij lat bólu
Półpasiec to choroba wywołana przez ten sam wirus (VZV), który powoduje ospę wietrzną. Po przebyciu ospy wirus „uśpiony” pozostaje w zwojach nerwowych i może reaktywować się, gdy spada odporność – z wiekiem, w przebiegu chorób przewlekłych, pod wpływem stresu, przepracowania lub przeziębienia. Epidemiolodzy szacują, że co trzecia osoba po 60. roku życia zachoruje na półpasiec. Ryzyko rośnie od 50. r.ż. i u osób z immunosupresją.
Uwaga na zaraźliwość: od chorego na półpasiec nie „łapiemy” półpaśca, lecz – jeśli nie przechodziliśmy ospy ani nie byliśmy na nią szczepieni – możemy zakazić się VZV i zachorować na ospę wietrzną. Zakaźność utrzymuje się zwykle do ok. tygodnia od pojawienia się wysypki.
Objawy – to nie tylko wysypka
Choroba zaczyna się często kilkudniowym bólem w obrębie jednego dermatomu (np. międzyżebrowo), po czym pojawiają się bolesne pęcherzyki na zaczerwienionej skórze ułożone wzdłuż nerwu i nieprzekraczające linii pośrodkowej ciała. Typowe są również powiększone węzły chłonne i gorączka. Zmiany skórne zwykle ustępują po 7–14 dniach, ale ból może nie zniknąć.
Najgroźniejsze powikłanie – neuralgia półpaścowa
U nawet 30 proc. chorych rozwija się neuralgia półpaścowa – przewlekły nerwoból utrzymujący się miesiące lub lata po ustąpieniu wysypki. Prowadzi do istotnego pogorszenia jakości życia, bywa oporna na leczenie i wynika z uszkodzenia włókien nerwowych. Po 60. r.ż. ryzyko neuralgii znacząco rośnie; sprzyjają jej także choroby przewlekłe i niektóre terapie.
Półpasiec oczny – stan nagły
Zajęcie gałązki ocznej nerwu trójdzielnego to postać szczególnie niebezpieczna: może powodować owrzodzenia rogówki, szumy uszne, zawroty głowy, wysypkę w przewodzie słuchowym, a nawet porażenie nerwu twarzowego. Wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.
Kiedy do lekarza?
Zgłoś się jak najszybciej (najlepiej do 72 godzin od wysypki), gdy:
- masz jednostronną, bolesną wysypkę z pęcherzykami wzdłuż nerwu,
- ból poprzedza zmiany skórne i nasila się,
- pojawiają się objawy oczne/uszno-twarzowe, gorączka, silne osłabienie.
Wczesne leczenie przeciwwirusowe skraca czas choroby i może ograniczyć ryzyko neuralgii.
Kto jest najbardziej narażony?
Wiek >50 lat (ryzyko rośnie z wiekiem),
obniżona odporność: nowotwory (także hematologiczne), zakażenie HIV, leczenie immunosupresyjne (np. po przeszczepach, w chorobach autoimmunologicznych),
choroby przewlekłe: przewlekła choroba serca/płuc, cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek.
Skuteczna profilaktyka – szczepienie
Szczepionka przeciw półpaścowi wskazana jest do profilaktyki choroby i neuralgii półpaścowej u:
osób ≥50 lat,
dorosłych ze zwiększonym ryzykiem zachorowania (immunoniekompetencja, choroby przewlekłe).
Schemat: 2 dawki domięśniowo, zwykle w odstępie 2 miesięcy (drugą można podać później – do 6 miesięcy). Skuteczność jest wysoka, a ochrona utrzymuje się nawet do 10 lat od szczepienia. Najczęstsze, krótkotrwałe działania niepożądane (1–3 dni) to: ból w miejscu wkłucia, bóle mięśni, zmęczenie, ból głowy.
Refundacja (od 1 kwietnia 2025 r.)
Osoby 65+ ze zwiększonym ryzykiem – refundacja 100 proc. (lista S, bezpłatnie, na receptę dla pacjenta).
Dorośli 18+ ze zwiększonym ryzykiem – refundacja 50 proc.
Do grup ryzyka należą m.in.: przewlekłe choroby serca/płuc/nerek, cukrzyca, wrodzony lub nabyty niedobór odporności, HIV, choroby nowotworowe (w tym chłoniaki, białaczki, szpiczak), po przeszczepieniu narządów, RZS, łuszczyca i ŁZS, nieswoiste zapalenia jelit, ZZSK, SM, toczeń. O kwalifikacji decyduje lekarz.
Co jeszcze możesz zrobić?
Dbaj o sen i redukcję stresu – przeciążenie układu nerwowego sprzyja reaktywacji VZV.
Lecz choroby przewlekłe i utrzymuj dobrą kontrolę glikemii/ciśnienia.
Zgłoś się do POZ, by omówić szczepienie i ewentualne przeciwwskazania.